Sỏi Thận: Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Phương Thuốc Chữa Trị

Sỏi thận là gì?

Sỏi thận là các chất lắng đọng cứng của muối và khoáng chất hình thành bên trong thận hoặc đường tiết niệu. Tùy thuộc vào nơi sỏi tọa lạc, nó có thể được gọi là sỏi thận, sỏi niệu quản hoặc sỏi bàng quang. Sỏi canxi ở dạng canxi oxalat là loại sỏi phổ biến nhất. Trong khi các chất này thường tan ra trong nước tiểu, một số yếu tố, như một số tình trạng y tế và dinh dưỡng nhất định, có thể khiến nồng độ của chúng trong nước tiểu tăng, hình thành nên các tinh thể.

Sỏi thận có thể dẫn đến đau dữ dội. Nếu không được điều trị, chúng có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như tổn thương thận hoặc nhiễm trùng thận.

Sỏi thận có thể ảnh hưởng đến mọi người ở bất kỳ độ tuổi nào, ngay cả trẻ em. Tuy nhiên, đàn ông trong độ tuổi 20 - 40 có nguy cơ bị ảnh hưởng cao hơn.

Các loại sỏi thận

Có nhiều loại sỏi thận khác nhau, tùy thuộc vào nguyên nhân. Loại sỏi thận sẽ giúp xác định cách tốt nhất để ngăn chúng xảy ra lần nữa. Các loại sỏi thận bao gồm:

• Sỏi canxi

  Đây là loại sỏi thận phổ biến nhất, thường ở dạng canxi oxalat. Oxalat là một chất được sản xuất bởi gan và một số thực phẩm nhất định, chẳng hạn như các loại hạt và sô cô la, cũng có hàm lượng oxalat cao. Các yếu tố khác có thể làm tăng nồng độ canxi hoặc oxalat trong nước tiểu là liều vitamin D cao, một số loại rối loạn trao đổi chất và đã phẫu thuật bắc cầu ruột.

  Sỏi canxi cũng có thể xuất hiện dưới dạng canxi photphat, xảy ra phổ biến hơn ở những người mắc các tình trạng chuyển hóa và cũng có liên quan đến một số loại thuốc được sử dụng để điều trị chứng đau nửa đầu và co giật.

• Sỏi Struvite

  Sỏi Struvite phát triển nhanh chóng để phản hồi với nhiễm trùng đường tiết niệu. Chúng có thể có ít triệu chứng mặc dù chúng có thể phát triển đến kích thước lớn.

• Sỏi axit uric

  Những loại sỏi này có nhiều khả năng hình thành là kết quả của chế độ ăn giàu protein hoặc mất nước do tiêu chảy mãn tính. Những người mắc bệnh tiểu đường, hội chứng chuyển hóa và một số yếu tố di truyền nhất định cũng có thể làm tăng nguy cơ của bạn.

• Sỏi cystine

  Sỏi cystine được thấy ở những người mắc rối loạn di truyền được gọi là bệnh cystine niệu, loại bệnh khiến cho thận bài tiết một lượng lớn một loại axit amin nhất định.

Nguyên nhân của sỏi thận

Có rất nhiều lý do khiến khoáng chất trong nước tiểu kết tinh và tạo thành các khối rắn được gọi là sỏi. Dưới đây là một số yếu tố làm tăng nguy cơ hình thành sỏi thận:

Thiếu nước

Uống đủ nước rất quan trọng trong việc ngăn ngừa sỏi thận. Uống nhiều nước cho phép cơ thể sản xuất thêm nước tiểu, làm loãng các khoáng chất chưa hòa tan, giảm nguy cơ kết tinh và hình thành sỏi. Bạn nên uống tối thiểu 8-10 ly nước mỗi ngày.

Chế độ ăn uống

Một loại sỏi thận phổ biến là sỏi canxi oxalate, hình thành khi cơ thể hấp thu quá nhiều oxalate từ thức ăn. Các loại thực phẩm chứa nhiều oxalate bao gồm rau chân vịt (rau bina), cà phê, sô cô la, khoai lang và các sản phẩm làm từ đậu nành.

Chế độ ăn nhiều muối cũng làm tăng nguy cơ hình thành sỏi thận, do muối dư trong nước tiểu cản trở việc tái hấp thu canxi vào máu, dẫn đến lượng canxi dư thừa trong nước tiểu và gây sỏi. Các loại thực phẩm nhiều muối bao gồm thức ăn đông lạnh, rau và súp đóng hộp, thịt nguội, nước sốt.

Béo phì

Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng béo phì, có chỉ số khối cơ thể (BMI) cao hoặc vòng eo lớn đều làm tăng nguy cơ phát triển sỏi thận.

Tiền sử gia đình và cá nhân về sỏi thận

Nguy cơ hình thành sỏi thận sẽ cao hơn nếu trước đó có người trong gia đình bạn từng mắc bệnh này. Bạn cũng dễ bị tái phát sỏi thận nếu bản thân đã từng gặp phải.

Một số loại thuốc

Thuốc kháng axit chứa canxi, steroid và thuốc chống co giật là một số loại thuốc có thể gây ra sỏi thận.

Một số bệnh lý

Một số bệnh lý: mắc một số bệnh như viêm ruột, tiểu đường tuýp 2, bệnh gout và tiêu chảy mãn tính có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi thận.

Các yếu tố nguy cơ gây sỏi thận là gì?

• Tiền sử gia đình: Tỷ lệ hình thành sỏi thận sẽ cao hơn nếu bạn có tiền sử gia đình mắc bệnh. Nguy cơ bạn bị sỏi thận tái phát cũng cao hơn nếu bạn đã từng bị sỏi thận một hoặc nhiều lần.
• Mất nước: Nguy cơ mắc sỏi thận sẽ cao hơn bình thường nếu bạn không uống đủ nước hàng ngày, đặc biệt là khi bạn sống trong khí hậu khô nóng hoặc khi bạn đổ nhiều mồ hôi.
• Béo phì: Những người có chỉ số khối cơ thể (BMI) cao và vòng eo lớn có nhiều khả năng bị sỏi thận hơn những người có cân nặng bình thường. Nguyên nhân là do những người thừa cân thường có xu hướng tiêu thụ nhiều muối và mỡ động vật, làm tăng khả năng hình thành sỏi.
• Chế độ ăn uống: Ăn uống nhiều protein, muối và đường có thể làm tăng nguy cơ sỏi thận.
• Các bệnh tiêu hóa: Hội chứng ruột kích thích (IBS) hoặc tiêu chảy mãn tính có thể gây ra những thay đổi trong quá trình tiêu hóa, ảnh hưởng đến việc hấp thụ canxi và nước. Điều này có thể làm tăng lượng chất trong nước tiểu, tạo điều kiện cho việc hình thành sỏi thận.
• Phẫu thuật: Phẫu thuật bắc cầu dạ dày (gastric bypass surgery) cũng có thể ảnh hưởng đến sự hấp thụ canxi và nước của hệ tiêu hóa, dẫn đến tình trạng dư thừa các chất hình thành sỏi trong nước tiểu.
• Tình trạng bệnh lý: Một số bệnh lý như nhiễm toan ống thận, cystin niệu, cường giáp trạng và nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI) lặp lại có thể làm tăng nguy cơ sỏi thận.
• Thuốc và thực phẩm bổ sung: Vitamin C, thực phẩm chức năng, thuốc nhuận tràng (khi sử dụng quá mức), thuốc kháng axit chứa canxi và một số loại thuốc điều trị chứng đau nửa đầu và trầm cảm là những loại thuốc và thực phẩm bổ sung có thể làm tăng nguy cơ sỏi thận.

Triệu chứng của sỏi thận là gì?

Sỏi thận nhỏ nằm ở trong thận thường không gây ra bất kỳ triệu chứng nào. Các triệu chứng có khả năng xuất hiện chỉ khi sỏi di chuyển từ đường thận xuống niệu quản (các ống dẫn nước tiểu từ thận đến bàng quang).

Các triệu chứng của sỏi thận bao gồm:

• Đau dữ dội ở lưng, bụng hoặc vùng sườn. Cơn đau do sỏi thận thường đến rồi đi, cường độ dao động thất thường. Cơn đau có thể bắt đầu ở vùng lưng trên và di chuyển xuống vùng bụng và háng.
• Đau khi tiểu tiện
• Nước tiểu có máu. Trong trường hợp này, nước tiểu của bạn có thể có màu hồng, đỏ hoặc nâu.
• Buồn nôn và nôn mửa
• Sốt và ớn lạnh nếu xảy ra nhiễm trùng.

Thực phẩm giúp ngăn ngừa sỏi thận

Một số loại sỏi thận hoặc sỏi niệu quản có kích thước đủ nhỏ để có thể tự đào thải qua đường nước tiểu. Bạn hoàn toàn có thể điều trị và ngăn ngừa chúng tái phát tại nhà bằng cách uống nhiều nước, ăn những thực phẩm phù hợp và sử dụng thuốc giảm đau (theo chỉ định của bác sĩ).

Những loại thực phẩm này đóng vai trò như các phương thuốc tự nhiên, giúp tăng khả năng đào thải sỏi thận hoặc ngăn ngừa sỏi hình thành ngay từ đầu. Tuy nhiên, điều quan trọng là bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ về sự phù hợp của các liệu pháp này, đặc biệt là khi bạn đã mắc bệnh lý nền hoặc đang dùng thuốc điều trị.

• Chất lỏng: Tăng cường lượng chất lỏng đưa vào cơ thể, đặc biệt là nước, là một trong những cách tốt nhất để ngăn ngừa và điều trị sỏi thận.
• Các loại quả thuộc họ cam quýt: Các loại quả có múi như chanh vàng, chanh xanh, giấm táo, và cam chứa axit citric, có tác dụng phòng tránh sự phát triển của sỏi thận mới và ngăn sỏi đang tồn tại phát triển lớn hơn. Bạn có thể dễ dàng tăng lượng axit citric nạp vào bằng cách thêm một chút nước ép trái cây họ cam quýt vào nước uống hàng ngày.
• Canxi: Sỏi canxi là một trong những loại sỏi thận phổ biến nhất, do đó bạn có thể suy nghĩ rằng nên tránh tiêu thụ canxi để giảm tỷ lệ hình thành sỏi. Tuy nhiên, quan điểm này là hoàn toàn sai lầm. Việc tiêu thụ canxi rất quan trọng vì chất này sẽ kết hợp với oxalate trong hệ tiêu hoá trước khi oxalate đến được thận. Nhờ đó, oxalate có thể được đào thải ra khỏi cơ thể mà không tích tụ thành sỏi thận.
• Mầm lúa mì: Mầm lúa mì chứa các hợp chất làm tăng lượng nước tiểu, giúp sỏi dễ dàng được đào thải hơn và giảm nguy cơ hình thành sỏi thận. Mầm lúa mì cũng giàu chất dinh dưỡng và chất chống oxy hóa, hỗ trợ làm sạch đường tiết niệu và thận. Bạn có thể bắt đầu với nước ép cỏ lúa mì - uống tối đa một cốc mỗi ngày. Ngoài ra, thực phẩm chức năng chứa mầm lúa mì cũng rất phổ biến và tiện lợi.

Sỏi thận được chẩn đoán như thế nào?

Để xác nhận các triệu chứng bạn đang có thực sự là do sỏi thận hay không, bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm sau:

Xét nghiệm máu

Xét nghiệm máu nhằm xác định xem lượng canxi hoặc axit uric trong máu có ở mức quá cao hay không, hoặc tìm một số dấu hiệu khác của các vấn đề về thận.

Xét nghiệm nước tiểu

Nước tiểu được thu thập trong 24 - 48 giờ và phân tích để xác định xem có quá nhiều khoáng chất hình thành sỏi hay có quá ít chất ức chế sỏi hình thành.

Kỹ thuật chụp ảnh

Siêu âm cho phép bác sĩ quan sát sự hiện diện của sỏi thận và chụp cắt lớp vi tính (CT) có thể phát hiện các viên sỏi trong thận hoặc đường tiết niệu, ngay cả những viên sỏi nhỏ khó phát hiện qua chụp X-quang thông thường.

Phân tích sỏi đã đào thải

Bạn có thể được yêu cầu tiểu tiện qua một chiếc rây để thu thập sỏi đã được đào thải. Sỏi sẽ được gửi đến phòng xét nghiệm để xác định chủng loại, từ đó bác sĩ có thể xác định nguyên nhân hình thành sỏi và phương pháp tốt nhất để phòng ngừa.

Phương pháp điều trị sỏi thận

Phác đồ điều trị sỏi thận có thể thay đổi tùy thuộc vào kích thước, chủng loại và vị trí của sỏi. Một số viên sỏi thận nhỏ có thể không cần phẫu thuật. Sau khi đánh giá tình trạng của bạn, bác sĩ sẽ tư vấn phương pháp điều trị phù hợp.

Nếu sỏi thận của bạn quá lớn và không thể tự đào thải, bác sĩ có thể đề nghị loại bỏ sỏi qua các thủ thuật như tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL), tán sỏi nội soi niệu quản hoặc tán sỏi qua da.

Tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL)

Đây là một phương pháp điều trị sỏi thận thông dụng và không xâm lấn. Sóng xung kích năng lượng cao sẽ được tập trung vào sỏi thận từ bên ngoài cơ thể, giúp phá vỡ sỏi thành các mảnh đủ nhỏ để đào thải qua nước tiểu.

Tán sỏi nội soi niệu quản

Phương pháp này được áp dụng khi sỏi xuất hiện trong niệu quản. Một ống nội soi nhỏ sẽ được đưa vào bàng quang và niệu quản để tán vỡ sỏi nhỏ bằng kỹ thuật sóng xung kích. Tán sỏi nội soi niệu quản ít hiệu quả hơn với sỏi lớn, nhưng có thể thích hợp hơn cho một số đối tượng bệnh nhân như: phụ nữ mang thai, người béo phì và người không thể ngưng sử dụng thuốc làm loãng máu.

Tán sỏi qua da

Thủ thuật này có thể được áp dụng đối với sỏi lớn hơn 2cm, sỏi có hình dạng bất thường hoặc sỏi không thể tán hiệu quả qua phương pháp ESWL. Bác sĩ phẫu thuật sẽ tạo một vết rạch nhỏ tại lưng bệnh nhân để có thể đưa ống nội soi và dụng cụ vào thận. Trường hợp cần tán sỏi qua da (nephrolithotomy), bác sĩ sẽ dùng ống để lấy sạn, trong khi với tán sỏi thận qua da (nephrolithotripsy), sỏi cần được phá nhỏ bằng sóng âm tần số cao trước khi có thể lấy ra.

Khi nào bạn nên tìm kiếm sự chăm sóc y tế?

Bạn được khuyên nên đến ngay Trung tâm Chăm sóc Khẩn cấp (UCC) nếu bạn gặp phải các triệu chứng có liên quan đến sỏi thận sau đây:

• Sốt trên 39ºC
• Buồn nôn và nôn kéo dài
• Đau dữ dội

Tìm hiểu thêm liệu các triệu chứng của bạn có đủ lý do để đến Trung tâm Chăm sóc Khẩn cấp hay không.